ދުސްތޫރީ ތާރީޚު - 2

29-01-2021

 1887 ޑިސެމްބަރު 16 ވަނަ ދުވަހުން ފެށިގެން ދިވެހިރާއްޖެ އޮތީ އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައެވެ. ދިވެހިންގެ މައްޗަށް އިނގިރޭސިން މަޖުބޫރުކުރި އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން ބިދޭސީ ދުޝްމަނުންގެ ކިބައިން ދިވެހިރާއްޖެ ހިމާޔަތްކޮށް ދިނުމަށް އިނގިރޭސިން އެއްބަސްވެފައިވެއެވެ. އޭގެ މުގާބިލުގައި އިނގިރޭސި ދައުލަތަށް ދިވެހި ދައުލަތުން ޖިޒީ ދައްކަންޖެހެއެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތް މެދުވެރިވެގެންނޫނީ، ދިވެހި ދައުލަތަށް އެހެން ބިދޭސީ ދައުލަތަކާއެކު ޚާރިޖީގުޅުން ހިންގުން އެ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން މަނާކުރެވިފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް، އެއެއްބަސްވުން ބުނާގޮތުން ދިވެހި ދައުލަތުގެ ދާޚިލީ ހިންގުމާއި އިނގިރޭސިވިލާތުން ނުބެހޭނެއެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައި ދިވެހިރާއްޖެ އޮތް ނަމަވެސް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދާޚިލީކަންތައްތަކާ ނުބެހެން އިނގިރޭސިން އެއްބަސްވެފައި އޮތުމުން، ޒަމާނުއްސުރެ ރާއްޖޭގައި ހިނގަމުން އައި ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު ބަދަލުވުމެއްނެތި ހިނގަމުން ދިޔައެވެ.

 ޒަމާނުއްސުރެ ރަދުންގެ އަތުގައި އޮތް ވިރާސީ ބާރުތައް ދޫކޮށް، ލިޔެވިފައިވާ ޤާނޫނު އަސާސީއަކުން ދިވެހި ދައުލަތް ހިނގުމަށް 1932 ވަނަ އަހަރު އޭރު ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި އައްސުލްތާން މުހަންމަދު ޝަމްސުއްދީން 3 ގަސްތުކުރެއްވީ ކޮން ސަބަބަކާހުރެތޯއެވެ. ދުނިޔޭގެ ގައުމުތަކުގައި ގާނޫނު އަސާސީ އެއް ލިޔެ އެމައްޗަށް އަމަލުކުރަން ފަށާފައިވަނީ އެގައުމެއްގެ ހަޔާތުގައި އަންނަ ދުސްތޫރީ ހިނދުކޮޅަކާ ގުޅިގެންނެވެ. ގައުމުތަކުގައި ގާނޫނު އަސާސީއެއް ލިޔުމަށް ގައުމުތަކުގެ ހަޔާތުގައި މެދުވެރިވާ "ދުސްތޫރީ ހިނދުކޮޅުތައް" ކަމަށް ދުސްތޫރީ އިލްމުވެރީން ބަޔާންކުރައްވާ ހިނދުކޮޅުތަކަކީ ގައުމެއް އެހެން ގައުމެއްގެ އަތްދަށުން މިނިވަންވާ ވަގުތު ނުވަތަ ގައުމެއް ދެބައިވެ ވަކި ދެ ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި އުފެދޭވަގުތު ނުވަތަ ގައުމަކަށް އިންގިލާބެއް އައިސް ދައުލަތުގެ ދުސްތޫރީ ނިޒާމު ބަދަލުވާ ހިނދު ފަދަ ދަނޑިވަޅުތަކެވެ. އެފަދަ ދަނޑިވަޅުތަކަކީ ސިޔާސީގޮތުން އެ ދައުލަތް މުޅިން ސާފު އާ ހަޔާތެއް ފަށާ ވަގުތެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ހަޔާތް އަލުން ފަށަން 1932 ގައި މެދުވެރިވި "ދުސްތޫރީ ހިނދުކޮޅަކީ" ކޮބައިތޯއެވެ؟

ތާރީޚީ އިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުން ޤާނޫނު އަސާސީއެއް ލިޔެގެން އެމައްޗަށް ދިވެހި ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ފިކުރު އެންމެ ފުރަތަމަ ހިނގައިގަތީ 1920 ގެ އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅުގައެވެ. އެދުވަސްވަރު ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުފެދެމުންދިޔަ ސިޔާސީ ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ހަމަނުޖެހުންތަކާގުޅިގެންނެވެ. މިހަމަނުޖެހުންތަކުގެ މައިގަނޑު އަސްލަކީ އޭރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބޮޑުވަޒީރަކަށް ހުންނެވި އަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނާއި ރަދުންނާ ދެމެދު އޮތް ހަމަނުޖެހުމާއި، ރާއްޖޭގެ ބޮޑުވަޒީރަކަށް ހުންނަވާ ބޭފުޅަކަށް ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ދުވަހަކުވެސް ލިބިފައިނެތް ގިނަ ބާރުތަކެއް ބޮޑު ވަޒީރު އަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ އަތްޕުޅުމަތީގައި ޖަމައަވެފައި އޮތުމާއި، ޝަމްސުއްދީނު ރަދުންގެ ބާރުތައް ކުޑަވުމާއި، ޝަމްސުއްދީނަށްފަހު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް އެރަދުންގެ ދަރިކަލުން ޕްރިންސް ޙަސަން ޢިއްޒުއްދީން އިސްކުރުމަށް ދައުލަތުގެ އިސްމަގާމުތަކުގައި އޭރު ތިއްބެވި ގިނަ ބޭފުޅުންނަށް ގަބޫލުނުކުރެއްވުމެވެ. އެންމެ މަސްލަޙަތުހުރި ގޮތަކަށް އެމައްސަލަތައް ހަމަޖެއްސޭނެ ކަމަށް ގިނަބަޔަކަށް ފެނުނީ ޤާނޫނު އަސާސީއަކުން ދައުލަތް ހިންގުމަށް ހަމަޖައްސައި ދައުލަތް ހިންގާނޭ މުއައްސަސާތަކެއް އެޤާނޫނު އަސާސީއިން އުފައްދައި، ރަދުންގެ އަތްޕުޅުމަތީގައިވާ ބާރުތަކާއި ބޮޑުވަޒީރުގެ އަތްމަތީގައި ހުރި ބާރުތައް އެ މުއައްސަސާތަކުގެ މައްޗަށް ބަހައިލުމެވެ.

ގާނޫނު އަސާސީއަށް މަގުފަހިކުޅަ ސިޔާސީ މައްސަލަތައް

އިނގިރޭސިވިލާތުން ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ ގަވަރުނަރު 1928 ވަނަ އަހަރު ދިވެހިރާއްޖެއަށް ކުރެއްވި ޒިޔާރަތަށްފަހު އޭނާ އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ފޮނުއްވި ރިޕޯޓުގައި އޭރު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވެރިކަމުގައި ހުރި މައްސަލަތައް ފާހަގަކުރައްވާފައިވެއެވެ.  ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގެ ސިންގާސަނާގައި ރެދަލިކުރައްވަމުން ގެންދެވި އައްސުލްތާން މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީނުގެ ރަސްކަމަށް 30 އަހަރު ފުރުނީއެވެ. ރަދުންގެ ބާރުތައް އެމަނިކުފާނުގެ އަތްމަތިން ދޫވެ، ވެރިކަމުގެ އެންމެހާ ބާރުތައް ބޮޑުވަޒީރުގެ އަތްމައްޗަށް ވަނީ ގޮސްފައެވެ. ރަދުން މުޅި ރޭގަނޑު އެއްކޮށް ހޭދަކުރައްވަނީ ކުޅިވަރާ މަޖާކުރުމުގައެވެ. އަވަހާރަފުޅުލައްޕަވަނީ ފަތިހުއެވެ. އަވަހާރަފުޅުން ތެދުވަނީ ހަވީރު އިރުއޮއްސެން ގާތްވުމުންނެވެ. ރާއްޖޭގެ އިގްތިސާދު އެއްކޮށް ކޮންޓްރޯލްކޮށްފައިވަނީ ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިންނެވެ. އެހެންކަމުން ދައުލަތް ހިނގުމުގެ ތެރެއަށް ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން ދިޔައީ ނުފޫޒު ފޯރުވަމުންނެވެ.

ރާއްޖޭގައި ކަންކަން ހިނގަމުންދާގޮތާއި ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ހާލު ރަދުންނަށް އެނގިވަޑައިނުގަނެއެވެ. މުޅި ރައްޖޭގެ ހިންގުން އޮތީ ބޮޑު ވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނާއި އެކިލެގެފާނުގެ އާއިލާގެ މެންބަރުންގެ އަތްޕުޅުމަތީގައެވެ. 

ރަދުންގެ ދަރިކަލުން ހަސަން އިއްޒުއްދީނަކީ ސިލޯނުން ކިޔަވާވިދާޅުވެގެން ހުންނެވި ބޭފުޅަކު ކަމަށްވީނަމަވެސް، އެމަނިކުފާނު ކިޔަވާ ވިދާޅުވެގެން މާލެ ވަޑައިގެންފަހުން އުޅުއްވަންފެއްޓެވީ އައްޔާޝީ ދިރިއުޅުއްވުމެކެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ދިރިއުޅުއްވުމުގެ އާދަތައް ހުރި ގޮތުން، ގައިންގަޔަށް އަރާ ނުރައްކާތެރި ބައްޔެއްގެ ޝިކާރައަކަށް އެމަނިކުފާނު ވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި މާލޭގެ އިއްޒަތްތެރި ބޭފުޅެއްގެ ދަރިކަނބަލަކު ޕްރިންސް ހަސަން އިއްޒުއްދީނަށް ނަހަލާލަށް ބަލިވެއިން ކަމުގެ ވާހަކަތައް މާލޭގައި ފެތުރުނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޝަމްސުއްދީނަށްފަހު ހަސަން އިއްޒުއްދީނު ރާއްޖޭގެ ތަޚުތައް އިސްކުރަން ފާޅުގައި އެކިއެކި ފަރާތްތަކުން ދެކޮޅު ހަދަންފެށިއެވެ.

ބޮޑު ވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު 1928 ވަނަ އަހަރު މެދުއިރުމައްޗަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެމަނިކުފާނު ރާއްޖޭން ފުރާވަޑައިގަތީ ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާ ބެލެހެއްޓެވުން އެހެން ބޭފުޅަކާ ހަވާލުކުރައްވާފައެވެ. ބޮޑުވަޒީރު ފުރާވަޑައިގަތުމާ ގުޅިގެން ސިޔާސީ މަސްރަހު އިތުރަށް ހަލަބޮލިވެގެންދިޔައެވެ. ބޮޑުވަޒީރުގެ ބާރުހިނގާ ރަދުންގެ ވަޒީރުންތައް ރަދުން މުޅީން އެކަހެރިކޮށްލިއެވެ. ރަދުންނާ ބައްދަލުކުރަން ވަޒީރުން ގަނޑުވަރަށް ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. ރަދުންނާ ރަދުންގެ ދަރިކަލުން ހަސަން އިއްޒުއްދީން މުޅި ރޭ އެއްކޮށް ހޭދަކުރައްވަނީ ކުޅިވަރާ މަޖަލުގައެވެ. 1930 ވަނަ އަހަރު ފެށުނުއިރު ރަދުންގެ މަގާމު ގެއްލިދާނެ ކަމުގެ އިހްސާސް އެމަނިކުފާނަށް ކުރެވެން ފެއްޓިއެވެ.

ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ މަސްރަހުގައި އުފެދިފައިވާ މައްސަލަތައް ގޯހުން ގޯހަށް ބަދަލުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރު އުފެދުމުން، އޭރު ސިލޯނުގައި ހުންނެވި ދިވެހި ދައުލަތުގެ ސަފީރު އަބްދުލް ހަމީދު ދީދީ (ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ ކޮއްކޯފުޅު) އިނގިރޭސިންގެ މަދަދުވެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގަތެވެ. ސިލޯނުގައި ހުންނެވި ދިވެހި ދައުލަތުގެ ސަފީރު އަބްދުލް ހަމީދު ދީދީ އިނގިރޭސިންގެ މަދަދަށް އެދިވަޑައިގަތީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުފެދެމުންދިޔަ ސިޔާސީ ހަމަނުޖެހުންތަކަށް ދާއިމީ ހައްލެއް ނުލިބިއްޖެނަމަ އެ ހަމަނުޖެހުންތައް ބޮޑުވެ ތަޅާފޮޅުމަކާ ހަމައަށް ހިނގައިދާނެކަމުގެ ބިރު އޮތްކަމަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވުމުންނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ސިލޯނުގައި ހުރި އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރުގެ ގާއިމްމަގާމް ސާރ ބާނަޑް ބޯޑިލޯން 1931 ވަނަ އަހަރުގެ މާރޗް މަހު މާލެއަށް ވަޑައިގަތެވެ.   

ބޯޑިލޯން މާލޭގައި ހުންނެވި ހުންނެވުމުގައި ރަދުންނާއި، ބޮޑުވަޒީރާއި، އަދި މާލޭގައި ކުރިއަށް ތިއްބެވި މީހުންނާ މަޝްވަރާ ކުރެއްވިއެވެ. މި މަޝްވަރާތަކުން ބޯޑިލޯނަށް ފާހަގަކުރެވުނު އެންމެ ބޮޑުކަމަކީ ސަރުކާރު ހިންގުމާއި ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަ ކޮންޓްރޯލް އޮތީ ބޮޑުވަޒީރުގެ އަތްޕުޅުމަތީގައި ކަމާއި، ސަރުކާރު ހިންގުމުގައި ރަދުންގެ ދައުރެއް ނެތްކަމެވެ. އެހެންކަމުން ބޯޑިލޯންއަށް ވިސްނި ވަޑައިގަތީ ރާއްޖޭގައި އެވަގުތު އުފެދިފައިވާ މައްސަލަތައް ހައްލުކުރެވޭނެ ގޮތަކީ ވަޒީރުންގެ މަޖިލިސް ބޮޑުކޮށް ރަދުންގެ ފަރާތުން ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުގައި ބަސްކިޔާނޭ ވަޒީރަކު ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހަށް އައްޔަނުކުރުމެވެ. ރަދުންގެ ފަރާތުން ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުގައި ވަޒީރަކު ހުރުމުން ރަދުންނަށް ސަރުކާރު ހިނގާގޮތުގެ މައުލޫމާތު ލިބި ރަދުންގެ ބޭނުންތައް އެވަޒީރު މެދުވެރިކޮށް ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުގައި ހާސުލުކުރެވުމުން މައްސަލަތައް ފިނިވާނެ ކަމަށެވެ. އެހެންކަމުން ބޯޑިލޯން މާލޭގައި ހުންނެވި ހަތަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެކަންތައް އެގޮތަށް ކުރެއްވުމަށް ބާރު އެޅުއްވިނަމަވެސް، ބޮޑު ވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު އެކަމަށް ތަނެއް ނުދެއްވިއެވެ. ހަގީގަތުގައި ވެސް ބޯޑިލޯން ހުށަހެޅުއްވި ހުށަހެޅުއްވުމަކީ އޭރު ހުރި މައްސަލަތަކަށް ދާއިމީ ހައްލެއް ގެނެވިދާނެ ގޮތެއް ކަމަކަށް ގަބޫލެއް ނުކުރެވެއެވެ. ސަބަބަކީ، ބޮޑުވަޒީރުގެ ފުރިހަމަ ބާރު ސިފައިންނާއި ފުލުހުންނާއި ހުރިހާ ވަޒީރުންގެ މައްޗަށް އޮތުމުން، އެ މަޖިލީހުގައި ރަދުން ތަމްސީލުކުރާނޭ ވަޒީރަކު ހުއްޓަސް، ބޮޑުވަޒީރު ޖަވާބުދާރީ ނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުގެ ތެރޭގައި ހިނގަމުންދިޔަ ކަންކަމަށްވެސް އެކަމުން އެއްވެސް ފަރުވާއެއް ނުލިބޭނެއެވެ.

ބޯޑިލޯން ބައްދަލުކުރައްވައި ވާހަކަދެއްކެވި ގިނަ ބޭފުޅުން ދެކެވަޑައިގެންނެވިގޮތުގައި ބޮޑު ވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދުގެ އަތްޕުޅުގައި ހުރިހާބާރެއް އޮތުމަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އާދަކާދައާ ޚިލާފުކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން، ގާނޫނު އަސާސީއެއް ލިޔެ ވެރިކަމުގެ ބާރުތައް ބަހާލައި ރާއްޖޭގައި ޑިމޮކްރަސީ ގާއިމުކުރުމަށް ފެންނަކަމަށް ބޯޑިލޯން ބައްދަލުކުރެއްވި ބައެއް ބޭފުޅުން ހުށަހެޅުއްވިއެވެ.  ބޯޑިލޯން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އޭނާ ބައްދަލުކުރެއްވި ބައެއް ބޭފުޅުން ޑިމޮކްރަސީއާ ގާނޫނު އަސާސީއެއްގެ ވާހަކަ ދެއްކެވި ނަމަވެސް އެބޭފުޅުން އެވާހަކަ ދެއްކެވީ އެބަސްބަހުގެ މާނަ މުޅީން އެނގިތިބެގެންނޫންކަމަށެވެ. ބޯޑިލޯން ވާހަކަ ދެއްކެވި ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން އަރަބިބަސް އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅުން ދެއްކެވި ވާހަކަތައް ވަރަށް ސާފުކަމަށް ބޯޑިލޯން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެބޭފުޅުން ބޭނުންފުޅުވަނީ ގާނޫނު ހަދާ މަޖިލީހެއް ރާއްޖޭގައި އެކުލަވާލައި، ސަރުކާރު ހިންގާމީހުން ދައުލަތުގެ ފައިސާ ޚަރަދުކުރާ ގޮތާމެދު އެމަޖިލީހަށް ޖަވާބުދާރީކުރެވޭނެ ގޮތް ހެދުމަށާއި ވަޒީރުންގެ މަޖިލިސް ބޮޑުކުރުމަށެވެ. ބޯޑިލޯންގެ ރިޕޯޓުގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދުގެ ތާއީދު އެ ހުށަހެޅުންތަކަށް ނެތްކަމަށެވެ. ނަމަވެސް ރަދުން އެ ހުށަހެޅުންތަކަށް ތާއީދުކުރެއްވިއެވެ. ޝަމްސުއްދީނަށްފަހު އެ ރަދުންގެ ދަރިކަލުން ޙަސަން ޢިއްޒުއްދީން ރަސްކަމަށް އިސްކުރުމުގެ ކަންތައް ފަސްކުރުމަށް ބޯޑިލޯން ލަފާދެއްވިއެވެ. 

 ބޯޑިލޯން މާލެއަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅު ނިންމެވުމަށްފަހު އެނބުރި ކޮޅުނބަށް ވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު، އޭނާ މާލޭގައި ހުންނެވިއިރު އެކިއެކި ފަރާތްތަކާއެކު ކުރެވުނު މަޝްވަރާގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް އޭނާއަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގެ ލަފާތައް ރަދުންނަށް ލިޔުއްވި ފަތްކޮޅުތަކެއްގެ ސިފައިގައި ދިވެހި ދައުލަތަށް އެރުވިއެވެ. ބޯޑިލޯންގެ ލަފާގައި ހިމެނޭ އެންމެ މައިގަނޑު ހުށަހެޅުމަކީ "ދިވެހިރާއްޖެއަށް އެންމެ އެކަށީގެންވަނީ މަޙްކަމާތަކެއްގެ ވެރިންގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ ދައުލަތް ހިންގާ މަޖިލީހަކުން ސަރުކާރު ހިންގަމުން ގެންދިއުން" ކަމަށެވެ. މާނައަކީ ރަދުންގެ އަތްޕުޅުގައިވާ ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ބާރު ބޮޑުވަޒީރަކު އިސްވެ ހުންނަ ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހަކަށް ދޫކޮށްލުމެވެ. މީގެ އިތުރުން ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާ ބެލެހެއްޓެވުން ބޮޑުވަޒީރުގެ އޮފީހުން ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ނެގުމަށްފަހު ވަޒީރުގެ މަޖިލީހުގެ މަޝްވަރާގެ މަތީން އެމަސައްކަތް މާލީ ވަޒީރު ދައުލަތުގެ ފައިސާގެ ކަންތައް މި ލަފާގެ ނަތީޖާއެއް ގޮތުން އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން އިސްކަންދަރު ސިރީކުލަ ސުންދަރަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން ދައުލަތުގެ ކުރިއަށް ތިއްބެވި ބޮޑުންގެ ތެރެއިން ބައެއް ބޭފުޅުން، އެ ރަދުންގެ ހިރިޔާ ފާތުރާދަށަށް ހާޒިރު ކުރެއްވިއެވެ.[1]

ދައުލަތުގެ ކުރިއަށް ތިއްބެވި ބޮޑުންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ހާޒިރު ކުރެއްވުމަށްފަހު 19 މާޗް 1931 ގައި ރަދުން އެމީހުންނަށް އަމުރު ކުރެއްވީ ދިވެހިރާއްޖެއާއި އެކަށީގެންވާފަދަ ޤާނޫނު އަސާސީއެއް އެކުލަވައިލުމަށެވެ. މިކަމަށް ރަދުން އެންގެވި އެންގެވުމުގައި ވަނީ "އިސްލާމް ދީނާއި ޚިލާފުނުވާ ގޮތަށް، މިރާއްޖޭގެ މުސްކުޅި އާދަކާދައިގެ ތެރެއިން މިޒަމާނަށް ކަމުދާން ހުރިގޮތްތައް ލައިގެން މިދައުލަތަށް މިހިނދަށް ލިބިހުރި ފައިސާއެއްގެ މައްޗަށް ވިސްނުން ބަހައްޓައިގެން މަގޭ ރައްޔިތުންނަށް ލުއި ކުރެވެންހުރި ވަރަކަށް ލުއި ކުޅައުމަށް ބުރަވެ ތިބެގެން، ބޭރުކަންތަކާއި ބެހޭ ޤާނޫނުތަކުގައި އިގިރޭސި ދައުލަތާއި މިދައުލަތާއި ދެމެދުގައި އޮތް މުއާހަދާއާއި ޚިލާފުނުވާނޭ ގޮތަކަށް މިދައުލަތުގެ އެންމެހައި ކަންތައްތައް ހިންގުމުގެ ޤާނޫނުތައް ހަދައި ލިޔެ ޤަރާރު ކުރުމަށެވެ."

ޤާނޫނުއަސާސީ އެކުލަވައިލުމުގެ މަޖިލިސްގެ ރައީސަކަށް ރަދުން އިސް ކުރެއްވީ އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު އަލްއަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަ ބަޑޭރި ކިލެގެފާނެވެ. ރައީސްގެ ނާއިބު ކަމަށް އިސްކުރެއްވީ އަލްއަމީރު އަލީ ކުޑަރަންނަބަޑޭރި ކިލެގެފާނެވެ. ސެކްރެޓަރީކަމަށް އައްޔަން ކުރެއްވީ އަލްޤާޟީ ހުސައިން ޞަލާޙުއްދީން އުއްތަމަ ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނެވެ.

British visit Maldives 1928

'It was very evident that the Sultan was a weak man with little power or authority and one who took little personal interest in the affairs and left everything to the ministers.... Indian Merchants... practically run the trade of the Maldives and are inclined to interfere in its government,' writes the Commander-in-Chief of the East Indies station at Trincomalee on 20 October 1928.

The British Governor of Ceylon Sir H. Stanley reports: Abdul Hameed Didi, the Maldive Government representative in Colombo, and interpreter for the visit, accompanied the governor into Male' harbour in HMS Effingham at 11.00 a.m., 1 October 1928. The British and Maldivians 'raised our flags and saluted of 21 guns each'. Ministers come out in a government boat 'manned by 18 smart-looking and efficient oarsmen.'

Regarding the sultan's (Shamsudeen's) habits: 'I understand he keeps unusual hours; he normally rises at 5 p.m., eats his one meal of the day at 7.30 p.m., spends the whole of the night indulging in Hindustani music with his favourite attendants and his son, and goes to bed in the morning.'

The king's boat was built in Colombo, propelled by 12 oarsmen dressed in white, with red fez caps, escorted by two long gigs. Mohamed Fareed was in command of the king's guard.

Sultan wore 'long, richly-flowered greenish under-garment covered by a long robe of blue silk, bordered in gold silk at the edge and at the cuffs, gold brocade slippers with turn-up toes and on his head a white fagudi, or turban, terminating in a small spike-like ornament of gold.' An attendant held a large fan over him of peacock feathers, another held his sword and circular red shield. Shamsudeen had a train bearer. On the boat, two servants held large white umbrellas over the sultan's cabin. Shamsudeen was seasick at this time, and he was late for the 2 p.m. visit, arriving at 3 p.m. because of his habit of rising at 5 p.m.

(During this visit the governor was concerned about the fact that he had no official power at sea, and in Maldives he was without cable contact to Colombo. There was only the ship's radio.)

Regarding the sultan's son, Hassan Izudeen, a young man of 26, educated in Colombo: 'Owing to the unfortunate manner of his life since his return to Male', he appears to be in a very precarious state of health. He is said to be a moral and physical wreck, and he was unable to appear during my visit.'

Shamsudeen was of medium height and clean shaven except for moustache. He is described as 'kind-hearted, weak in character, devoid of physical energy, and of low vitality. His nervous system is enfeebled, demeanour shy and deferential, and he spoke in a whisper.'

The British governor was greeted only by men and boys. Guards were dressed in khaki and holding very antiquated looking muskets and bayonets. It was 300 metres to the palace and the party moved there with umbrellas overhead, preceded by the sultan's band and followed by ministers and officials. The route was gaily decorated pandals, and red and white posts with red flags, and lined with troops armed with lances. There was a 'large respectful crowd of interested but quite silent men and boys.'

At the palace, conversation carried on 'without the usual ceremonial interposition of Tamil and Hindustani' which is always observed during the tribute ceremony in Colombo. Sultan 'knew very little indeed about his subjects and their government... he has never left the islands and only goes outside his palace on rare occasions... He appeared to be completely in the hands of the Didi family, especially Ahmed Didi, his private secretary... It was clear he relied on them, and that he really did not know the answers to my questions.'

The Didi family 'is in complete control of the government of the islands.' This control is 'reasonably satisfactory with efficiency and propriety.' But the administration is hampered by the sultan's 'unwillingness' and 'incapacity' to give attention to public affairs.

Shamsudeen was presented with a gramophone. He already has a powerful wireless receiving set. A U.S. made car imported from Colombo for the occasion, drives the governor through Male'. He notices the people are orderly and well-nourished, and there are many graveyards. Fences were similar to houses in northern and north-eastern Ceylon, and women were not veiled, just wearing a small hat of cloth worn tilted, and above the ear.

The governor met Borah merchants next day in the outer rooms of the palace. They own all the odis or dhows trading between Ceylon and Male', and they monopolise the rice trade. They influence the ministers to ban Maldivians owning ships, or shops in the Male' business district. The governor warned them not to interfere in political or economic development. He inspected schools, government buildings, the court and flogging instruments.

The main tanks for fresh water were not completed. Was it 'oriental lethargy?' the governor surmised. A wall surrounds the island and there are government workshops. Male's population is about 6,000 with no Europeans. The ministers now want a steamboat, like the British have. This would help them but 'Maldivian lethargy still remains a factor to be taken into account.' The governor sees the benefit of two motorised inter-island ships, and one Colombo-Male' ship. Also he would like to see the two rainwater tanks completed in Male'.

The governor writes that he has 'not seen or heard anything indicative of actual misgovernment', but there are royal succession problems because the son (Hassan Izudeen) is unfit. The best successor is probably Shamsudeen's brother in India, but he is married to an Indian and there is 'prejudice against him.'

In a private conversation, the governor told Shamsudeen not to leave it all up to his ministers. 'If Your Highness saw how His Majesty works in England, you would realise how a sovereign who loves his people works for them.' The governor repeated this message again and again, and urged that the impartiality of justice be protected. Shamsudeen replied with an ambiguity which the governor missed - 'All the world knows about British justice and how it is being done.'

The previous official visit to Maldives before this one, had been in 1910 by Sir Henry McCallum.

Notes from 'Visit of Governor to Maldive Islands' 1928

Public Records Office, London

CO54/893/9

A resume of a visit to Male' in April 1930

By Abdul Hameed Didi, accompanying Majeed back to Male after a trip to the Middle East.

Shamsudeen 'complained of the isolation with which he is kept by his ministers and others. Except on Fridays, ministers don't visit him. People are dissatisfied with the administration.'

Since the departure of Abdul Majeed in 1928, there has been constant quarrelling between the acting treasurer and commander of militia, resulting in hardship in Male' and people beaten, harassed and imprisoned without reason or trial. Early 1930, the sultan was in fear of his own position.

The prince, Hassan Izudeen, was bedridden with fever and had to be carried around. He spent nights awake with his father.

Public Records Office, London

CO/54/907/4

British governor meets with Abdul Majeed 1930

In a report of a meeting between the British governor Sir H. Stanley and the prime minister Abdul Majeed (the brother of Maldive government representative in Ceylon), the governor writes on 9 April 1930 that he has learned from Abdul Majeed that the sultan's son had been disinherited some years ago due to his 'habits of life'.

The governor says Abdul Majeed had been traveling in the Middle East, and he told the governor that the son was disinherited for his behaviour. For example, the prince was the father of an illegitimate son. The governor was told that the sultan election process was basically 'a show of hands outside the palace'.

A council of regency was possible, because the Shamsudeen's brother was not well known in Maldives. Abdul Majeed favoured a regency. He wanted education standards raised, with Arabic, Dhivehi and Urdu for the lower orders and English as an extra subject for the upper classes.

Abdul Majeed said he may send students to Colombo. The British governor agreed. After prompting from the governor, Majeed said he also wanted to promote education of women.

Public Records Office London

 CO/54/902/8

Report from B. Bourdillon (Officer Administering the Government, and Acting Governor)

14 March 1931

The ship Enterprise left Colombo on the 3 March 1931 and arrived at Male' on 5 March at 9.30 a.m., firing a 21 gun salute. Male' answered with firing from 25 guns.

Chief treasurer and prime minister was Abdul Majeed Didi, but Bourdillon refused to talk to the prime minister first, and awaited the sultan's visit.

In an earlier letter to the British governor dated 8 February 1931, Shamsudeen had said that he had nominated his son (Hassan Izudeen) as crown prince, and if he was unsuitable it was up to the ministers, nobles and leaders to choose another.

Bourdillon noted the sultan's wish for his son, and chided him and his son for not taking more interest in government. 'After a little hesitation and an uneasy glance' at Abdul Majeed, Shamsudeen replied that he had not traveled and because of his lack of knowledge of outside affairs, was obliged to leave matters largely to his ministers. Shamsudeen said the motorship proposal had been held up by Abdul Majeed's absence in Egypt.

Bourdillon said there should be a larger cabinet, and his words were effective because he spoke Arabic and had Middle East experience. Abdul Majeed was 'not altogether pleased with the turn of the conversation at the palace.' The crown prince was concealed behind a curtain during the interview.

Abdul Hameed Didi said everyone should support the larger cabinet proposal, except Abdul Majeed who would 'strongly oppose it'.

Ship's doctor found Shamsudeen in excellent health apart from tropical ulcers, but the prince refused to see the doctor.

Bourdillon interviewed many people, including thirty-seven at the palace. Some of the people were independent of Abdul Majeed. Bourdillon could speak English, Arabic, and Hindi. Abdul Hameed Didi interpreted Dhivehi.

The military officers are happy with present arrangement. The militia was subservient to Abdul Majeed and commanded by his son Mohamed Fareed who spoke English. He said he thought his father had too many responsibilities and some devolution was necessary.

Others say also said Abdul Majeed's power was too concentrated and contrary to Maldive custom. Those who spoke English and Hindi talked about democracy and the constitution with little understanding of their meanings.

Arabic speakers were more definite and coherent in their ideas. They want a legislative assembly, more ministers, corporate responsibility for finance, and more ministers without portfolio in the cabinet to strengthen it.

Abdul Majeed played for time, saying change could not be arranged before the end of the visit.

There was complaint that the murder punishment was not harsh enough. The sentence is 400 lashes delivered at various cross-roads of Male', with the flogger holding an orange under his arm.

Maldivians were docile and governable, contented and comparatively prosperous. Administration was surprisingly efficient.

Borah merchants were making excessive profits. Abdul Majeed 'in some way shares their profits'. He controls state finance. There is no budget. Abdul Majeed receives all revenue and authorises all payments. He has too much power, and it will lead to 'grave abuses and justifiable discontent'. His financial responsibility should be shared by his colleagues.

Bourdillon's proposals very acceptable to Shamsudeen because, for example, a minister of the royal court would increase the king's power in cabinet. Abdul Majeed was procrastinating, 'telling everyone that I (Bourdillon) was only staying for four days and that there would be no change.' Hameed Didi was the source of this information and the following: ' During his recent visit to Egypt, Abdul Majeed had come under the influence of Mahas Pasha, who had warned him against permitting any British interference in Maldive affairs... Abdul Majeed feared the existence of a regular steamship service (between Ceylon and Maldives) might facilitate foreign penetration.'

The crown prince Hassan Izudeen requested and interview with only Abdul Hameed Didi and an aide-de-camp. On the afternoon of 7 March, Bourdillon visited the prince's house. Izudeen was suffering from venereal disease. He was fluent in English and intelligent. Regarding the letter from Shamsudeen wanting him proclaimed crown prince, Bourdillon wrote, 'I strongly advised him to go to India or Ceylon and take a course of treatment there and endeavour to rehabilitate himself in the eyes of the people on his return.'

Abdul Hameed Didi and a private secretary told Bourdillon that anyone found guilty of adultery is ipso facto disqualified from holding any public office. The prince was accused by a noble, on strong evidence, of making his daughter pregnant. Hassan Izudeen got off, but people believed him guilty. Abandoning disreputable habits was a way to possible rehabilitation in the eyes of the public, but this was very difficult.

Abdul Majeed met Bourdillon and agreed to a proclamation that 'we have decided in accordance with Islamic religion that the administration of the affairs of the Kingdom will hereafter be carried on under the authority of the Sultan by a Council of Nobles and Ministers.'

Majeed also agreed to the idea of the reformation of the crown prince, but said there was not much hope. Majeed said he had tried to cultivate friendly relations with the Prince but without success. Shamsudeen reluctantly agreed his son must reform before he could be proclaimed successor.

Bourdillon explained to Majeed that it was the 'existing system, and not existing officials, that I was criticising,' but, Bourdillon wrote, 'I feel sure that the prime minister will still do his best to avoid any change.'

Abdul Hameed Didi says that popular opinion was against the present regime. 'The discussions which have been aroused by my visit,' Bourdillon wrote, 'and the advice received from me will, he thinks, provide the necessary stimulus, and those who have long desired reforms will, he believes, now have the courage to take an active part in ensuring that those reforms are actually brought about.

Abdul Hameed Didi was critical of Hassan Izudeen and said he would not reform, and would simply go to India to indulge himself. Izudeen wanted power in Maldives to indulge himself, according to Hameed. Bourdillon wanted the prince in Ceylon where he could be watched. If he was unsuitable then he would be declared unfit to succeed.

Other observations by Bourdillon:

1. The less the Maldivians have to do with the outside world, the better for them.

2. Venereal disease is common only in Male'.

3. The virtual dictatorship of Abdul Majeed makes possible exploitation of the country by the Borahs.

4. The revenue of Maldives is estimated at 700,000 rupees. If spent properly, it should be sufficient.

5. The royal family is weak and effete, but still retains the respect of people. The nephew of Shamsudeen, 17 years old, was educated at Lucknow and was said to be of good moral character.

6. There are many good Maldivians to share administrative responsibilities.

In a letter to Shamsudeen on 6 March 1931, Bourdillon wrote that it was 'advisable that the office of prime minister and treasurer to be separated, and that all major financial questions be discussed by Council of Ministers.'

އާއިލީ ވާދަވެރިކަމާއި ފިކުރުގެ ތަފާތު

އަތިރީގޭ އިބްރާހިމް ދީދީ 1925 ގައި އަވަހާރަވުމަށްފަހު އެ ކިލެގެފާނުގެ ތިން ފިރިހެން ބޭފުޅުންގެ މެދުގައި ވެރިކަމުގެ މައްޗަށް ވާދަވެރިކަން އުފެދުނެވެ. އެތިން ބޭފުޅުންނަކީ ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދުއާއި، ސިލޯނުގައި ހުންނެވި ދިވެހި ސަފީރު ޢަބްދުލް ޙަމީދު ދީދީ އާއި، ރަދުންގެ ޕްރައިވެޓް ސެކްރެޓަރީ އަޙްމަދު ދީދީއެވެ. ޢަބްދުލް ޙަމީދު ދީދީ އާއި އަޙްމަދު ދީދީ، ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދުއާ ދެކޮޅުވެރިވެ، ޢަބްދުލް މަޖީދުއާ ދެކޮޅަށް އެއްބައިވިއެވެ. ޢަބްދުލް ޙަމީދު ދީދީ އާއި އަޙްމަދު ދީދީ އަކީ ހުޅަނގުގެ ފިކުރުތަކާ އުސޫލުތަކަށް ތާއީދުކުރައްވާ މުޖުތަމައު ހުޅުވާލުމުގެ ވިސްނުމުގެ ބޭފުޅުން ކަމަށްވީ ނަމަވެސް، ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދަކީ ހުޅަނގުގެ ފިކުރުތަކާ ދެކޮޅު، މުޖުތަމައު ހިފެހެއްޓުމުގެ ޚިޔާލުގެ ބޭފުޅެކެވެ.

އިނގިރޭސިން ދުށް ގޮތުގައި 1930 ހިސާބުގައި ރާއްޖޭގެ ދުސްތޫރީ ނިޒާމުގައި މާބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ނެތެވެ. އިނގިރޭސިންގެ ނަޒަރުގައި ބޮޑު މައްސަލައަކަށް އޮތީ، އޭގެ 50 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީން، 1880 ގެ އަހަރުތަކުގައި ރާއްޖެ އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތަށް ދިޔަދުވަސްވަރު ކަންތައް އޮތް ފަދައިން މާލޭގައި ވެރިކަން ކުރަމުން ދިޔަ ބޮޑެތި އާއިލާތަކުގެ މެދުގައި ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ މައްޗަށް އޮތް ވާދަވެރިކަމާއި އަރައިރުމެވެ. 1880 ގެ އަހަރުތަކުގައި ކަންހިނގަމުންދިޔަ ފަދައިން، ވެރިކަމުގެ މައްޗަށް އަތްގަދަކުރަން މަސައްކަތްކުރަމުން ގެންދިޔަ ވާދަވެރި ފަރާތްތަކުގެ އަރައިރުމާ ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ތެރެއަށް އިނގިރޭސި ދައުލަތް ވަދެ މަދަދު ދިނުމަށް އެ އަރައިރުމުގައި ޝާމިލުވާ ވާދަވެރި ފަރާތްތަކުން އިނގިރޭސިންގެ ކިބައިން އެދެމުން ގެންދިޔައެވެ. އިސްލާހަށް ބޭނުންވާ ފަރާތްތަކުން ނުވަތަ ހުޅަނގުގެ ލިބެރަލް ޚިޔާލުތަކަށް ތާއީދުކުރައްވާ ފަރާތްތަކުން، އެ ހަމަނުޖެހުންގަނޑުގެ ތެރޭގައި އެދެމުން ގެންދިޔައީ ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދުގެ އިމެއްނެތް ބާރުތައް ޑިމޮކްރެޓިކް ގާނޫނު އަސާސީއަކުން ހިފެހެއްޓުމަށެވެ.

ފުރަތަމަ ގާނޫނުއަސާސީގެ ދެލިކޮޕީ އެކުލަވާލުން

ގާނޫނުއަސާސީއެއްގެ ޑްރާފްޓް ފުރަތަމަ އެކުލަވާލުމުގެ މޭސްތިރިއަކީ ސިލޯނުގައި އޭރު ހުންނެވި ދިވެހި ސަފީރު، އަދި ލިބެރަލް ޚިޔާލަށް ތާއީދުކުރައްވާ ޢަބްދުލް ޙަމީދުދީދީއެވެ. އެމަސައްކަތް އެމަނިކުފާނުކުރެއްވީ އިނގިރޭސިންގެ އެހީއާއެކު ސިލޯނުގައި ކަމުން ގާނޫނު އަސާސީގެ ޑްރާފްޓް އޮތީ އޭރު ސިލޯނުގައި އަމަލުކުރަމުން ދިޔަ ގާނޫނުއަސާސީއާ އެއްގޮތަކަށެވެ. އެ ޑްރާފްޓް ނިންމަވައި އެ ޑްރާފްޓު އެމަނިކުފާނު ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު އަރިހަށް ހުށަހެޅުއްވުމަށްފަހު އިނގިރޭސީންގެ ތާއީދު އެ ޑްރާފްޓަށް ލިބުމުން އެ ޑްރާފްޓް ރަދުންނަށް ފޮނުއްވިއެވެ. އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު ސިފަކުރެއްވި ގޮތުގައި އެ ޑްރާފްޓަކީ ވަރަށް ލިބެރަލް އަދި ޑިމޮކްރެޓިކް ގާނޫނުއަސާސީއެއްގެ ޑްރާފްޓެކެވެ. އެ ޑްރާފްޓް ތައްޔާރުކުރެވިފައި އޮތީ އިނގިރޭސިބަހުން ކަމަށްވުމާއެކު ގަބޫލުކުރެވެނީ އެ ޑްރާފްޓް ތައްޔާރުކުރުމުގައި އިނގިރޭސިންގެ އެހީތެރިކަން ލިބިފައިވާ ކަމަށެވެ. ރަދުން 1931 ވަނަ އަހަރުގެ މާޗް 19 ގައި ގާނޫނުއަސާސީ ހަދާ މަޖިލިސް އައްޔަނުކުރެއްވި ފަހުންވެސް ދުސްތޫރީ މުޝީރަކު ރާއްޖެއަށް ފޮނުއްވައި ދެއްވުމަށް އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު އަރިހުން އެދިވަޑައިގެންނެވި ކަމާއި، އެވަގުތު ސިލޯނުގެ ގާނޫނު އަސާސީގެ މަސައްކަތްވެސް ހިނގަމުން ދިއުމާއެކު ކަމާބެހޭ ބޭފުޅުން އެވަގުތު އެމަސައްކަތުގައި މަޝްއޫލުވެ އުޅުއްވާތީ، އެވަގުތަށް އެފަދަ ބޭފުޅަކު ރާއްޖެއަށް ފޮނުވައި ދިގު މުއްދަތެއްގައި މާލޭގައި ބެހެއްޓުމަކީ ދަތިކަމެއްކަމަށް އަންގަވާފައިވެއެވެ. އެފަދަ ބޭފުޅަކު މާލެއަށް އެވަގުތު ފޮނުވައި ނުދެވުނު ނަމަވެސް ދިވެހި ސަފީރު ޢަބްދުލް ޙަމީދު ދީދީ މެދުވެރިކޮށް އެފަދަ ލަފާތައް ދިވެހި ދައުލަތަށް އިނގިރޭސިން ދެމުން ގެންދިޔަކަން އެނގެއެވެ.

The constitution and dispute between Abdul Majeed and sultan Shamsudeen 1932

Maldivians wanting reform 'now proposed that the too powerful prime minister (Abdul Majeed) should be checked by the creation of a democratic constitution.' The British were asked to intervene, but it was the same situation as 40-50 years before (1880s). There was no serious maladministration, and the dispute was between rival power groups.

In 1925, Ibrahim Didi died and there was a power struggle between his three sons. Abdul Hameed Didi the Maldive government representative in Ceylon and his brother Ahmed Didi the sultan's private secretary, were allied against their brother Abdul Majeed the chief minister and treasurer. In 1905, Mr Dehan had reported that Abdul Hameed Didi and Ahmed Didi were 'more Europeanised' than Abdul Majeed.

The British decided it was a problem for sultan Shamsudeen and the Maldivians, not the British. 'It must be remembered that Maldives is very definitely a dependency of Ceylon and not of the UK, and in the long run the tightening of control will not mean control by this government, but control by Ceylon politicians. No British subjects are imperilled,' and 'we are expressly debarred from interfering in local affairs by the assurances given in Sir A. Gordon's letter of 23 December 1887.'

If Hassan Izudeen is unacceptable as heir to the throne, next in line is Mohamed Imadudeen V who was sultan for a few months at the age of 7 in 1892. He now lives in India.

Following the proclamation by the sultan, a new draft constitution was transmitted by Abdul Hameed Didi to the governor. It was modelled on the Ceylon Constitution, and was very liberal and democratic. In a letter to the governor dated 14 November 1931, Shamsudeen claims the inauguration of the new constitution is being stopped by Majeed who insisted on having 'the rules and procedure and regulations of the government drawn up, before the constitution of the Majlis. On this pretence, he is obstructing the passage of the constitution.' Shamsudeen wants the British to remove Abdul Majeed to Singapore.

A list of visits to Maldives by British officials since the ascension of Shamsudeen:

Mr (later Sir Edward) Denham - 1905

Sir H. MacCallum (governor) - 1908

Shamsudeen appointed CMG, insignia delivered 1920

Sir H. Stanley - 1928

Sir B. Bourdillon - 1931

A report on 7 December 1931 said Abdul Hameed Didi, Prince Hassan and Shamsudeen alleged that Abdul Majeed was obstructing the constitution. 'They felt that the presence of a British officer would enormously strengthen the hands of the Sultan and the reform generally,' writes the governor on 7 December 1931. Abdul Majeed has 'now become a virtual dictator... although his assumption of power and his mismanagement of affairs is generally resented, the docility and the laziness which are characteristic of the Maldivians prevent his opponents' (from organising against him). Having a British officer present for a few months 'seems to offer the only possible hope of effecting any reform.' However, the Ceylon constitutional changes were requiring all the good officers to stay in Ceylon.

In a reply, dated 16 December 1931, to Shamsudeen's letter, the governor writes, 'Nothing can be achieved unless Your Highness is prepared to adopt a strong line and to compel the prime minister to abandon his attitude, which appears to me to be against the law and custom of the Maldives.' The governor offered the assistance of a British Officer in Male' in order to advise Shamsudeen on constitutional and administrative matters.

Shamsudeen replied on 8 January 1932. The sultan accepted the offer of a British advisor. He wanted the British officer to remove Abdul Majeed for short time to a foreign place, preferably Singapore, with a suitable allowance.

But the Colonial Office in U.K. disagrees and decides not to intervene.

According to S. Caine, writing on 24 March 1932, it was the same situation as 40-50 years before, when Ibrahim Didi was jockeying for power and 'led to a series of political changes, usurpations and depositions of successive sultans (all entirely pacific) during which both sides appealed for assistance to the Ceylon government.' Maldives had a government, and a 'very respectable civilisation of their own... no specific complaints of the administration. I see no reason why we should make any special effort to confer on these people the blessings of a democratic constitution which probably very few of them would understand, simply in order to get rid of a powerful minister. It seems unlikely that the sultan understands what might be the results of making this constitution really work. Instead of regaining his authority from the PM, he would merely be handing it permanently to a popular assembly.' It is 'essentially a matter of internal administration in which the Ceylon government should not intervene.'

In a telegram from the governor of Ceylon to the Secretary of State for Colonies on 12 May 1932, he wrote that towards the end of February, Abdul Majeed 'executed a volte face' and asked Shamsudeen to summon the Legislative Assembly which has sat regularly and passed the constitution in all stages. Majeed had asked to come to Colombo for treatment after a written demand from the Legislative Assembly for a statement of last year's revenue and expenditure.

In Shamsudeen's Address from the Throne on 22 December 1932, the king said, 'Those two blessings of remaining independent and in the Islamic faith, we have enjoyed for generations past.'

Public Records Office, London

CO/54/911/8

ރަދުންނާ ބޮޑު ވަޒީރުގެ ދެމެދުގައި އޮތް ހަމަނުޖެހުން

 ރާއްޖޭގައި ކަންކަން ހިނގަމުންދާގޮތާއި ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ހާލު ރަދުންނަށް އެނގިވަޑައިނުގަނެއެވެ. ރަދުންނާއި ވަލީ އަޙްދު ޕްރިންސް ހަސަން ޢިއްޒުއްދީނު މުޅި ރޭގަނޑު އެއްކޮށް ހޭދަކުރައްވަނީ "ކުޅިވަރާ މަޖާ" ކުރުމުގައެވެ. ރަދުން އަވަހާރަފުޅުލައްޕަވަނީ ފަތިހުއެވެ. އަވަހާރަފުޅުން ހޭފުޅުލައްވަނީ ހަވީރު އިރުއޮއްސެން ގާތްވުމުންނެވެ. އަނެއްކޮޅުން، މުޅި ރައްޖޭގެ ހިންގުން އޮތީ ބޮޑު ވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނާއި އެކިލެގެފާނުގެ އާއިލާގެ މެންބަރުންގެ އަތްޕުޅުމަތީގައެވެ. 

7 ޑިސެމްބަރ 1931 ގައި އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ފޮނުއްވި ރިޕޯޓުގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ، ރަދުންނާއި، ޕްރިންސް ޙަސަން ޢިއްޒުއްދީނާއި، ސަފީރު ޢަބްދުލް ޙަމީދުގެ ފަރާތުން މައުލޫމާތު ލިބޭގޮތުން ގާނޫނު އަސާސީ ހެދުމުގެ މަސައްކަތަށް ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދު ގެނދަވަނީ ހުރަސް އަޅުއްވަމުންނެވެ. އެހެންކަމުން އެ 3 ބޭފުޅުން އެދިވަޑައިގަންނަވަނީ އިނގިރޭސި އޮފިސަރަކު ރާއްޖޭގައި ބެހެއްޓުމަށެވެ. އޭރުން ރަދުންގެ ކޮޅުވަރުގަދަވެ އިސްލާހީ މަސައްކަތަށް ފަހިކަމެއް ލިބޭނެއެވެ. ޢަބްދުލް މަޖީދުގެ ޚުދުމުޚްތާރުކަން ބޮޑުވެ، ދައުލަތުގެ ބާރުތަކުގެ މައްޗަށް ވެރިވެވަޑައިގެންފައިވުމާއި، ދައުލަތުގެ ފައިސާ ބެލެހެއްޓެވުމުގައި ހައްދަވާނަހައްދަވާ އެއްޗެއް ނޭނގޭތީވެ، މީހުން ހިތްހަމަނުޖެހުނުކަމުގައިވީ ނަމަވެސް، އޭނާއާ ދެކޮޅަށް ތެދުވުމުގެ އެއްވެސް ހިތްވަރެއް ދިވެހިންގެ ނެތެވެ. ދިވެހިންގެ ކަންކަން އިސްލާހުކުރުމަށް ކިރިޔާވެސް އޮތް އުއްމީދަކީ ދުސްތޫރީ ކަންކަމަށް ލަފާދޭނޭ އިނގިރޭސި އޮފިސަރެއް މާލޭގައި ބެހެއްޓުން ކަމަށްވީ ނަމަވެސް، އެފަދަ މީހަކު އެވަގުތު ފޮނުވައިދިނުމަކީ ދަތިކަމެކެވެ. ސަބަބަކީ އެދުވަސްވަރު އެފަދަ އޮފިސަރުންތައް ވަރަށް ބޮޑަށް މަސައްކަތްކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ ސިލޯނުގެ ދުސްތޫރަށް ބަދަލުތައް ގެނައުމުގައި ވަރަށް ބުރަކޮށެވެ.

ގާނޫނު އަސާސީގެ މަސައްކަތް

ޤާނޫނު އަސާސީގެ މަސައްކަތް ފެށުމުގެ ކުރީގައި 2 ކޮމިޓީއެއް އެކުލަވައިލެވުނެވެ. އެއް ކޮމިޓީ އަކީ ރާއްޖޭގެ މުސްކުޅި އާދަކާދަތައް ލިޔުމަށް އެކުލަވައިލެވުނު ކޮމިޓީއެކެވެ. އަނެއް ކޮމިޓީއަކީ އޭރު ކޮޅުނބުގައި ހުންނެވި ދިވެހި ދައުލަތުގެ ސަފީރު ޢަބްދުލް ޙަމީދު ދީދީ ފޮނުއްވައިފައިވާ ސިގިރޭސި ބަހުން ލިޔެފައިހުރި ޤާނޫނުތަކެއް ތަރުޖަމާ ކުރުމަށް އެކުލަވައިލެވުނު ކޮމިޓީއެކެވެ. މިއަށްފަހު ޤާނޫނު އަސާސީ ޑްރާފްޓް ކުރުމަށް ކުޑަ ކޮމިޓީއެއް އެކުލަވައިލެވުނެވެ. މިކުޑަކޮމިޓީގައި ހިމެނުނީ 7 ބޭފުޅުންނެވެ. ކުޑަކޮމިޓީގެ މަސައްކަތް ނިމި އެކޮމިޓީއިން ތައްޔާރުކުރެއްވި ޑްރާފްޓް 10 ޖޫން 1931 ގައި މަޖިލީހަށް ހުށަހެޅުނެވެ. މިޑްރާފްޓް ހުށަހެޅުމުން މަޖިލީހުގެ ޖަލްސާއަކުން އެއްބަސް ވެވުނީ ރަދުންނަށް އެޤާނޫނުތައް ދެންނެވުމަށްފަހު އަދިވެސް މެމްބަރުން އެޑްރާފްޓާ މެދު ވިސްނެވުމަށް މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުންނަށް އެޑްރާފްޓްގެ ކޮޕީ ދިނުމަށެވެ. ޤާނޫނު އަސާސީ އެކުލަވައިލުމަށް އުފެއްދެވި މަޖލީހުގެ މަސައްކަތް ނިމުނީ 19 މޭ 1932 ގައެވެ. އަދި ޤާނޫނު ހަދާ މަޖިލީހުގެ އެންމެފަހު ޖަލްސާ އޮތީ 1932 ވަނަ އަހަރުގެ ޖޫން މަހު 12 ގައެވެ.

ޤާނޫނު އަސާސީ އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތް، އެކަމަށް އެކަށައެޅުއްވި މަޖިލީހުން ނިންމަވައިފައިވަނިކޮށް، 22 ސެޕްޓެމްބަރ 1932 ގައި ކީރިތި މަހާރަދުން "މަޝްވަރާ މަޖިލިސް" މިނަމުގައި އައު މަޖިލީހެއް އުފެއްދެވިއެވެ. މި ބަޔާންކުރެވުނު މަޖިލިސް އުފައްދަވައި ރަދުންގެ ފަރާތުން މިކަން ބޮޑުވަޒީރަށް އެންގެވި ލިޔުމުގައި ރަދުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ދައުލަތުގެ ކަންތައްތައް ހިންގެވުމަށާއި ޤާނޫނު އަސާސީ ފާސް ކުރުމުގެ ކަންތައްތައް ހިންގެވުމަށްޓަކައި މަޝްވަރާ މަޖިލީހެއް ޤާއިމު ކުރައްވައިފި ކަމަށާއި މިމަޖިލީހުގައި ބޮޑުވަޒީރުވެސް ހިމެނި ވަޑައިގަންނަވާ ކަމަށާއި އާދަވެގެން ދައުލަތުން ހިންގަމުން ގެންދާ ކަންތައްތައް ނޫން އެހެން ކަމެއް މަޖިލީހުގެ މަޝްވަރާއާއި ނުލައި ނުހިންގެވުމަށް ރަދުން ގަސްދު ކުރައްވައިފި ކަމަށެވެ.

ދައުލަތުގެ ކަންތައް ހިންގެވުމުގައި ނަސޭހަތްތެރިވާނޭ މަޝްވަރާ މަޖިލިސް އުފެދުނުތާ 22 ދުވަސް ފަހުން އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު އިސްތިއުފާ ދެއްވިއެވެ. ބޮޑުވަޒީރު ޢަބްދުލް މަޖީދި ރަންނަ ބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ އިސްތިއުފާ ރަދުން ޤަބޫލު ފުޅު ކުރެއްވީ މަޝްވަރާ މަޖިލީހުގެ ލަފައާއެކު ގައެވެ. ބޮޑުވަޒީރުގެ އިސްތިއުފާ ޤަބޫލު ކކުރެއްވުމާއެކު މަޝްވަރާ މަޖިލީހުން ސަރުކާރު ހިންގާނޭ ގޮތް ކަނޑައަޅައި އެކަންކަން ހަމަޖެއްސިއެވެ. ފުރަތަމަ ޤާނޫނީ ސަރުކާރުގެ ވަޒީރުން ކަމުގައި ޢައްޔަން ކުރެއްވުމަށް ގަސްތު ކުރެވިފައިވާ ބޭފުޅުންގެ ފައިސާގެ ކަންތައް މަޝްވަރާ މަޖިލީހުން އިސްކަމެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. މިފަދަ ބޭފުޅުންގެ ދަރަނިތަކެއް ހަމަޖެއްސެވުމަށްޓަކައި 26 ހާސް ރުފިޔާ ދައުލަތުން ދެއްވުމަށް މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުންގެ އަޣްލަބިއްޔަތުން ފާސް ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ ފަހުގައި މަޝްވަރާ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުން ދެން ކުރެއްވިކަމަކީ ވަގުތީ ސަރުކާރެއްގެ ކަންތައް ހަމަޖެއްސެވުމަށާއި ޤާނޫނު ފާސް ކުރުމުގެ އިންތިޒާމް ހަމަޖެއްސެވުމަށެވެ.

މިބުނެވުނު ކަންކަމަށްފަހު ޤާނޫނު އަސާސީ އިޢުލާން ކުރެވުނީ 22 ޑިސެމްބަރ 1932 ގައެވެ. ޤާނޫނު އަސާސީ އިޢުލާން ކުރެއްވުމާއެކު އެދަރުބާރުގައި ޤާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން އުފެދުނު ފުރަތަމަ ސަރުކާރުގެ ބޮޑުވަޒީރުގެ ނަންފުޅާއި ވަޒީރުންގެ ނަންފުޅުތައް އިޢުލާން ކުރެވުނެވެ.

[1] މުޙައްމަދު އަމީން، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނު އަސާސީގެ ޙަޔާތް، 15 ޖުމާދައްސާނިޔާ 1370ހ، ސ 5.